İnformasiya Texnologiyaları (İT) sahəsi sürətlə inkişaf edir və bu sahədə yeni texnologiyalar, proseslər, və metodlar ortaya çıxdıqca, terminologiya da genişlənir. Texnologiya ilə maraqlanan və ya İT sahəsində çalışan biri olaraq bu terminləri başa düşmək çox vacibdir. Bu məqalədə, İT sahəsində ən çox işlənən terminlər haqqında geniş məlumat veriləcək. Hər bir termini və onun İT-də oynadığı rolu izah edəcəyik.

1. Algoritm

Algoritm, müəyyən bir problemi həll etmək və ya bir tapşırığı yerinə yetirmək üçün izlənən ardıcıl addımların dəsti deməkdir. Məsələn, proqram təminatı yazarkən istifadə olunan algoritmlər məlumatları müəyyən qaydalara əsasən işləyir və nəticə çıxarır.

2. API (Application Programming Interface)

API, fərqli proqram təminatlarının bir-biri ilə əlaqə qurmasına və məlumatları paylaşmasına imkan yaradan interfeysdır. Məsələn, bir tətbiq Google Xəritələr API-sindən istifadə edərək coğrafi məlumatları öz proqramına inteqrasiya edə bilər.

3. Backend və Frontend

• Backend: Proqram və ya veb saytın istifadəçilərə görünməyən, arxa planda işləyən hissəsidir. Serverlər, verilənlər bazaları və tətbiqin işləmə məntiqi backendə daxildir.
• Frontend: İstifadəçilərin qarşılıqlı əlaqədə olduğu proqramın görünən və işləyən hissəsidir. HTML, CSS və JavaScript kimi dillər frontend inkişafında geniş istifadə olunur.

4. Big Data

Big Data, çox miqdarda, strukturlu və struktursuz məlumatları idarə etmək, emal etmək və analiz etmək üçün nəzərdə tutulmuş texnologiyaları və metodları ifadə edir. Bu məlumatlar o qədər böyükdür ki, ənənəvi verilənlər bazaları ilə idarə edilməsi çətin olur. Böyük məlumatlar marketinq, maliyyə, səhiyyə və bir çox digər sahələrdə istifadə olunur.

5. Blockchain

Blockchain, məlumatların təhlükəsiz şəkildə saxlanması və paylaşılması üçün istifadə edilən paylanmış rəqəmsal registr sistemidir. Əsasən kriptovalyutalarda, xüsusilə Bitcoin və Ethereum kimi platformalarda məşhurdur. Bu texnologiya təhrif edilməz məlumatların təhlükəsiz saxlanmasını təmin edir.

6. Cloud Computing (Bulud Hesablama)

Bulud hesablama, məlumatların və proqram təminatlarının uzaq serverlərdə saxlanılması və internet vasitəsilə istifadəsinə imkan verir. Bulud əsaslı xidmətlər elastikliyə və qənaətə imkan yaradır. Üç əsas növü vardır:

• SaaS (Software as a Service): Proqram təminatı bulud üzərindən xidmət olaraq təklif edilir (məsələn, Google Drive, Dropbox).
• PaaS (Platform as a Service): Proqramların hazırlanması üçün platforma təmin edilir (məsələn, Heroku).
• IaaS (Infrastructure as a Service): Fiziki infrastruktur xidmət olaraq təmin edilir (məsələn, Amazon Web Services).

7. CSS (Cascading Style Sheets)

CSS, HTML ilə yaradılan veb səhifələrin görünüşünü və tərtibatını təyin etmək üçün istifadə olunan bir dilidir. CSS vasitəsilə rənglər, şriftlər və digər dizayn xüsusiyyətləri müəyyən edilir.

8. DevOps

DevOps, proqram inkişafı və IT əməliyyatları arasında koordinasiya təmin edən bir metodologiyadır. Onun məqsədi proqram təminatının sürətli və keyfiyyətli şəkildə çatdırılmasını təmin etməkdir. DevOps, avtomatlaşdırma və davamlı inteqrasiya (CI/CD) vasitəsilə proqramın hazırlanması prosesini optimallaşdırır.

9. DNS (Domain Name System)

DNS, domen adlarını IP ünvanlarına çevirən sistemdir. Məsələn, bir veb saytın adı (məsələn, example.com) IP ünvanına çevrilir və istifadəçi həmin ünvanı brauzerinə daxil etdikdə serverə qoşulur.

10. DDoS (Distributed Denial of Service)

DDoS hücumu, bir sistemin resurslarını əngəlləmək üçün bir çox mənbədən eyni vaxtda çoxlu sayda sorğu göndərərək, həmin sistemi əlçatmaz hala gətirmək məqsədi ilə həyata keçirilən kibertəhlükəsizlik hücumudur.

11. Firewall

Firewall, şəbəkə və ya fərdi bir cihazı zərərli trafikin qarşısını almaq üçün qurulmuş təhlükəsizlik sistemidir. Firewall, gələn və gedən məlumat axınını izləyir və müəyyən təhlükəsizlik qaydalarına uyğun olaraq bu trafikin bloklanmasını təmin edir.

12. HTTP və HTTPS

• HTTP (Hypertext Transfer Protocol): Veb səhifələr və serverlər arasında məlumatların ötürülməsi üçün istifadə olunan bir protokoldur.
• HTTPS (Hypertext Transfer Protocol Secure): HTTP-nin təhlükəsizlik əlavə edilmiş versiyasıdır. Məlumatların şifrələnməsi ilə daha təhlükəsiz əlaqə təmin edir.

13. IP ünvanı

İP ünvanı, internet və ya şəbəkə üzərindən cihazların bir-biri ilə ünsiyyət qurmasını təmin edən unikal nömrədir. İki əsas növü vardır:

• IPv4: 32-bit ünvan sistemi.
• IPv6: 128-bit ünvan sistemi, daha geniş bir ünvan sahəsi təqdim edir.

14. JSON (JavaScript Object Notation)

JSON, məlumatların strukturlaşdırılması və ötürülməsi üçün istifadə olunan bir formatdır. JSON, xüsusilə veb tətbiqlərində və API-lərdə məlumat mübadiləsi üçün çox məşhurdur.

15. Kubernetes

Kubernetes, konteynerləşdirilmiş tətbiqlərin avtomatlaşdırılmış şəkildə idarə olunmasını təmin edən bir platformadır. O, konteynerləri qruplaşdırır və onlara yük tarazlığı, ölçüləndirilmə, və qüsur düzəldilməsi kimi funksiyaları təmin edir.

16. Machine Learning (Maşın Öyrənməsi)

Maşın öyrənməsi, kompüterlərin verilənlərdən nümunələr öyrənərək qərarlar verməsi üçün bir sahədir. Maşın öyrənməsi müxtəlif sahələrdə, o cümlədən süni intellekt, proqnozlaşdırma və məlumatların təhlilində istifadə olunur.

17. Node.js

Node.js, server tərəfində JavaScript kodunun işlədilməsini təmin edən bir mühitdir. O, yüksək performanslı və çoxlu əlaqəli tətbiqlərin yaradılmasında istifadə olunur.

18. ORM (Object-Relational Mapping)

ORM, verilənlər bazası ilə obyekt yönümlü proqramlaşdırma dilləri arasında əlaqəni sadələşdirən bir vasitədir. ORM vasitəsilə SQL sorğuları yazmaq əvəzinə, obyektlərdən istifadə edərək verilənlər bazası əməliyyatlarını idarə edə bilərsiniz.

19. SSL (Secure Sockets Layer)

SSL, məlumatların şəbəkə üzərindən təhlükəsiz şəkildə ötürülməsini təmin edən şifrələmə protokoludur. Bu, məlumatların üçüncü tərəflər tərəfindən ələ keçirilməsinin qarşısını almağa kömək edir.

20. SQL (Structured Query Language)

SQL, verilənlər bazalarında məlumatların idarə edilməsi və sorğuların işlənməsi üçün istifadə olunan proqramlaşdırma dilidir. SQL, məlumatları saxlamaq, yeniləmək və silmək üçün geniş istifadə olunur.

21. VPN (Virtual Private Network)

VPN, istifadəçilərə öz məlumatlarını və onlayn fəaliyyətlərini təhlükəsiz və anonim şəkildə idarə etməyə imkan verən bir texnologiyadır. VPN vasitəsilə istifadəçilər internetə qoşulduqda məlumatları şifrələnir və gizli saxlanılır.

22. Virtualization (Virtualizasiya)

Virtualizasiya, fiziki serverlərin resurslarının virtual maşınlar arasında bölünməsini təmin edən texnologiyadır. Bu üsul IT infrastrukturlarının səmərəli istifadəsinə və daha çox resursun əldə olunmasına imkan verir.

23. XSS (Cross-Site Scripting)

XSS, veb səhifələrə zərərli skriptlərin yerləşdirilməsi ilə həyata keçirilən kibertəhlükəsizlik hücumudur. Hücumçu bu skriptlər vasitəsilə istifadəçilərin şəxsi məlumatlarını oğurlaya bilər.

Bu məqalədə İT sahəsində ən çox işlənən terminlərdən bəhs etdik. Hər bir termin bu sahədə çalışan və ya maraqlanan şəxslər üçün vacib anlayışları təmsil edir. Bu terminləri başa düşmək, texnologiya sahəsində daha dərindən biliklərə sahib olmağa və daha uğurlu nəticələr əldə etməyə kömək edəcəkdir.